રમેશ પારેખ - કલેકશન

ગઢને હોંકારો તો કાંગરાય દેશે,

પણ ગઢમાં હોંકારો કોણ દેશે ?

રાણાજી, તને ઉંબરે હોંકારો કોણ દેશે?

આઘેઆઘેથી એને આવ્યાં છે કહેણ,

જઈ વ્હાલમશું નેણ મી cvરાં જોડશે,

હવે તારો મેવાડ મીરાં છોડશે.

આઠે અકબંધ તારા ભીડ્યા દરવાજાનાં ફૂલ જેમ ખૂલશે કમાડ

વેગીલી સાંઢણીઓ વહી જાશે દૂર મૂકી ધૂળ મહીં ઊડતો મેવાડ

કિનખાબી પહેરવેશ કોરે મૂકીને મીરાં

કાળું મલીર એક ઓઢશે.

હવે તારો મેવાડ મીરાં છોડશે.

પાદરેથી રસ્તાઓ પાછા વળશે રે લઇ લેણદેણ તૂટ્યાનું શૂળ

ડમરી જેવું રે સહેજે ચડતું દેખાશે પછી મીરાં વીખરાયાની ધૂળ

મીરાં વિનાનું સુખ ઘેરી વળશે ને રાજ

રૂંવે રૂંવેથી તને તોડશે

હવે તારો મેવાડ મીરાં છોડશે.

▪️

છેવટે પત્ર લખું છું તને...

મારે તને એ જ લખવું છે

કે મને પત્ર લખ,

જલદી લખ, પ્રિય !

તારા ફળિયાનો જૂઈમંડપ

હવે કેવોક છે ?

એવો ને એવો, ઘાટો ને સુગંધી ?

જૂઈમંડપ નીચે

પહેલીવાર તારી હાથ પર્સવાર્યો’તો

એ જૂઈનો સ્પર્શ લખજે મને.

તરણેતરનો મેળો યાદ છે ?

તને તંબૂની પાછળ ખેંચી જઈ

મેં કરેલું ચુંબન, પરાણે

તે ચુંબનની કંપ લખજે.

હજુ ય તારાપ્રલંબસઘન કેશરાશિને સંમાંર્જતી તું

ગુંચમાં ફસાયેલી કાંસકીનો 

રીંસથી ઘા કરી દે છે ?

તું પત્ર કેમ નથી લખતી

તેનાં કારણો જાણું ચુ,

-તને તારા કેશ કનડતા હો છે.

-ઝાંઝરીની ખોવાયેલી ઘૂઘરી શોધતી હોય છે તું

-જુઈમંડપમાં ઉઘડેલાં ફૂલો ગણવાના હોય છે તારે

-અથવા તું હોય છે મારા સ્મરણમાં લીન

એય, તું ‘પ્રિયતમ’ એવા સંબોધનથી

શરુ કરેલી પત્ર પૂરો થાય એ પહેલાં

વિચારોમાં ખોવાઈ ન જતી...

તું મારા લકવાગ્રસ્ત હાથનો શણગાર,

મારા ઠંડા લડતા જતા હાથોની ઉષ્મા તું...

ઘડીઘડી પ્રત્યંચાની જેમ 

ખેંચાઈને શિથિલ થાય છે શરીર,

લક્ષ્યવેધી તીર પેઠે

ઘડીક મન

તો ઘડી જીવ છૂટ્યા કરે છે

ભીંતે ટીંગાડેલી તારી

પીળી પડતી જતી છબી તરફ,

છબીમાં ઝબકતા તારા નિચ્છલ સ્મિત તરફ.

ખરું કહું છું

તારા વિના દેહ જાળવવાનો મારો આ

અપરાધ બહુ લાંબો નહિ ચાલે.  

▪️

ધીંગાણું – રમેશ પારેખ

બાપુના ગઢમાં બધી જણસ છે, બે વાતની ખોટ છે

પહેલું તો કે’ યુદ્ધ થાય નહીં, બીજું ફાટલો કોટ છે .

શિરોહી તલવારનું લટકવું વર્ષોજૂનું ખીંટીએ

ને ફાટ્યો છે કોટ કાળબળથી આડીઊભી લીંટીએ

બાપુ કહેતા : ‘ નોતરાં દઈ દઉં દેમાર બારોટને

શત્રુ મારું – એમ આજ બખિયા મારી દઉં કોટને ‘

દોરાસોતી સોયથી પલકમાં દારુણ હલ્લો કર્યો

ને બાપુએ કોટને કસબથી કાતિલ ટેભો ભર્યો

ત્યાં તો ‘ લોહી ‘ એમ ચીસ

સહસા પાડી ઊઠી આંગળી

ને બાપુના ટેરવે રગતની શેડ્યું ફૂટી નીકળી

‘ખમ્મા, ખમ્મા બાપ…….’ એમ ખી બાપુ કરે

હાકલા

ખીંટીથી તલવારને લઈ કરે લોહી વડે ચાંદલા

થાતું બાપુને : બહુ શુકનવંતો આપણો કોટ છે

કિંતુ એક જ ખોટ, આજ અહીં ના એક્કેય બારોટ

છે…

▪️

અલ્યા, કાગળ પર ચીતરે છે મોર?

મોરને તો નાનકડું છોકરું યે ચીતરે

હો હિંમત તો ટહુકો તું દોર…

મારામાં રાખી અકબંધ મને ચોરે

તું એવો તે કેવો ઘરફોડું?

છતરીની જેમ મને ઓઢી લે આખી

ને પલળે છે તોય થોડું થોડું

પાણીથી ઠીક, જરા પલળી બતાવ મને

હોય જ્યારે કોરુંધાકોર…

મેલું આકાશ ખૂલે જડબાંની જેમ

જાણે ખાતું બગાસું કોઇ લાંબુ

વાદળાય આમ તો છે કાંઇ નથી બીજું

છે ઠળિયા વિનાના બે’ક જાંબુ

વાદળા કે જાંબુ તો ઢગલો તું ચોરે

જરા આખું આકાશ હવે ચોર…

▪️

ફૂલ કેવળ એ જ વિશ્વાસે ઊગે

કે સૂર્ય સાંખી લેશે મારું ઊગવું

શીશ હું ઉંચકીશ તો આકાશ

બેઅદબી કે ગુનો નહીં ગણે….

ફૂલ કેવળ એ જ વિશ્વાસે ઊગે

કે હું ઝૂલું તો ઝૂલવા દેશે પવન-

ડારા નહીં દ્યે,

બોજ મારી મ્હેકનો તો

સ્હેજ પણ એને નહીં લાગે.

ફૂલ કેવળ એ જ વિશ્વાસે ઊગે

કે પછી હું થાકું ને ટપ દઈને ખરું

તો ધૂળ

એની વ્હાલસોયી ગોદમાં

ક્યારે ય ખરવાની મનાઈ નહીં કરે….

▪️

શમણાં આવે ને તો યે કાળાંડિબાણ એવું સૂરજ વિનાનું સાવ ગામ

ઝાંખુંપાંખું ય હવે સૂતાં કે જાગતાં સૂઝે નહીં શમણું કે કામ

એવાં અણરૂપ અમે કેવાં લાગ્યાં કે

કોઈ લીલા રણવાસ આમ વીસરે

તકતે જોઉં ત્યાં આંખ આડે ઘેરાઈ જતી

ભીની તરબોળ ભીંત નીતરે

મારી હથેળીયુંની મેંદી ચીંધીને કોઇ કહેતું’તું, – જાળવશું આમ

ઝાંખુંપાંખું ય હવે સૂતાં કે જાગતાં સૂઝે નહીં શમણું કે કામ

સળકે ચોપાસ ઠેઠ અંધારી લૂ

ને મારી ભાતીગળ ઓઢણી ચિરાતી

લીલું એકાદ પાન ઠેસમાં ચડે છે

ત્યારે રૂ-શી પીંજાઈ જતી છાતી

તડકા રે હોય તો તો છાંયડા વિનાના કહી દુ:ખને અપાય કાંક નામ

શમણાં આવે ને તો યે કાળાંડિબાણ એવું સૂરજ વિનાનું સાવ ગામ.

▪️

કાચમાં રહે છે પારદર્શકતા,

એમ તમે મારામાં આરપાર રહેતાં…

ફૂટી ગયેલા આરપારતાને વળગીને,

તાકતી સપાટીઓ તો અંધ,

દાળમાંથી પાન જેમ ઉગી નીકળે છે,

એમ આપણને ઉગ્યો સબંધ…

પાનને લીલાશ બેઉ વચ્ચેની દુરતામાં,

જોજનનાં પૂર હવે વેહતાં,

તમે મારામાં આરપાર રહેતાં…

આખાયે પૂરને હું બે કાંઠે ઘુઘવતી,

ઘૂમરીની જેમ રે વલોવું,

ઘૂમ્યા કરે છે એકધારી ભીનાશ,

મને લાગતું ન ક્યાંક મારું હોવું…

હોવા વિનાની કોઈ શક્યતામાં ઓગળીને,

જળનો આકાર તમે લેતાં,

તમે મારામાં આરપાર રહેતાં…

▪️

આંખોમાં આવી રીતે તું દૃશ્યો ન મોકલાવ,

ખાલી થયેલ ગામમાં જાસો ન મોકલાવ.

ફૂલો ય પૂરબહારમાં હિંસક છે આજકાલ,

રહેવા દે, રોજ તું મને ગજરો ન મોકલાવ.

તું આવ કે પાડી રહ્યો છું સાદ હું તને,

પહાડોની જેમ ખોખરો પડઘો ન મોકલાવ.

ખાબોચિયું જ આમ તો પર્યાપ્ત હોય છે,

હોડી ડુબાડવાને તું દરિયો ન મોકલાવ.

થોડોક ભૂતકાળ મેં આપ્યો હશે કબૂલ,

તું એને ધાર કાઢીને પાછો ન મોકલાવ.

▪️

બંધ પરબીડિયામાંથી મરણ મળે તમને,

બચી શકાય તો બચવાની ક્ષણ મળે તમને.

ટપાલ જેમ તમે ઘેર-ઘેર પ્હોંચો પણ,

સમસ્ત શહેરના લોકો અભણ મળે તમને.

ખજૂરી જેટલો છાંયો મળે એ સિક્કાની,

બીજી બાજુ ય છે એવી કે, રણ મળે તમને.

વિખૂટું હોય છે તેને ભૂલી જવા માટે,

સમક્ષ હોય છે તેનું શરણ મળે તમને.

તમારા કંઠમાં પહેલાં તો એક છિદ્ર મળે,

પછી તૃષા ને પછીથી ઝરણ મળે તમને.

ઝરણ નહીં તો એના પ્રાસથી ચલાવી લ્યો,

અહીં અભાવનું વાતાવરણ મળે તમને.

જાવ, નિર્વીર્ય હે શબ્દો, તમોને આશિષ છે,

તમારા ક્લૈબ્યનું વાજીકરણ મળે તમને.

▪️

શબ્દની બેડી પડી છે જીભમાં શું બોલીએ?

ને તમે સમજી શકો નહી મૌનમાં શું બોલીએ?

બહાર ઊભા હોત તો તસવીરની ચર્ચા કરત,

આ અમે ઊભા છીએ તસવીરમાં શુ બોલીએ!

લોહીમાં પણ એક બે અંગત ખૂણાઓ છે રમેશ!

એ ઊભા છે આપના સત્કારમાં, શું બોલીએ?

▪️

હાથ સૂમસામ બની મેજ પર પડેલા છે,

અસંખ્ય ઝાંઝવાને સ્પર્શવાથી મેલા છે.

અડે અડે ત્યાં ઉઝરડા પડે છે સપનાંને,

હાથને ટેરવાં સાથે જ નખ મળેલા છે.

આંગળી નામની પાંચે છિનાળ પુત્રીએ,

સળંગ હાથને બેઆબરૂ કરેલા છે.

કોઈના હાથને પસવારે હાથ કોઈનો,

તો થાય: મારા હાથ આ જ છે કે પેલા છે?

એક તો હાથનું પોત જ છે સાવ તકલાદી,

ને એમાં હસ્તરેખાઓના સળ પડેલા છે.

‘રમેશ’, હાથતાળી દઈ ગયો ભીનો સાબુ,

ને હાથ ઝાંઝવાને સ્પર્શવાથી મેલા છે.

▪️

એક વખત આ હું ને મારી આંખ ગયાં’તાં દરિયે,

ત્યારે કોઈ પગલું પાડી ગયું હતું ઓસરીએ.

ઘેર આવતાં ઘરના મોં પર નરી તાજગી ભાળી,

અને અડપલું બીલી ઉઠ્યું : જડી ગયું, દે તાળી…

અમે પૂછ્યું : શુ જડી ગયું તો કહે – નથી જે તે જ,

અને ઓસરી પર ઝગમગતું પગલું ચીંધ્યું સ્હેજ.

ચિઠ્ઠી હોય તો વાંચે કોઈ પગલું વાંચે કેમ,

એક જ પગલે કેટકેટલા પગના આવ્યા વહેમ.

પગલા ઉપર અમે ચડાવ્યા પાંપણનાં બે ફૂલ,

ટીપે ટીપે સપના સુધી બાંધ્યો ભીનો પુલ.

તો ય અમે હાર્યા ને પગલું જીતી ગયું’તું અમને,

અમે જરીક ધાર્યા ન્હોતાં છાનાં પગલે તમને

ઘર ચોખ્ખું ને અમે ય આખ્ખા ઝલમલ ઝલમલ,

ઓસરી અફલાતો અફળાતો દરિયો કલબલ કલબલ

એક અનુભવ તને કહું, લે સાંભળ, સોનલ…..

▪️

સાદ પાડું છું ક્યારનો હું કોને? હું કોને?

જે નથી એને પૂછું છું : છો ને? તું છો ને? તું છો ને?

સદીઓની સદીઓથી મેં એને પાડેલા સાદનો ખડકલો આ પર્વત

સામે વહેરાઉં હું, તેનાં સાહેદ : એક હું, બીજી કાળની આ કરવત

વહેરાતાં ઝીણી ઝીણી વહેર પડી એનું નામ રણ છે, ને રેતી છે, હોં ને !

હું છું ત્યાં સુધી તો સાદ છે, પરંતુ હું નહીં હોઉં ત્યારે શું થાશે?

પર્વત વળોટી એ આ બાજુ આવશે, તો આવીને કયું ગીત ગાશે?

હું નહીં હોઉં ત્યારે કોણ એને કહેશે કે, આ મારું ગીત મને દ્યો ને !

▪️

અહીં રઝળતા કાગળો છોડીને શબ્દો ક્યાં ગયાં ?

વાવને વગડે મૂકી ખાલી, કહો, જળ ક્યાં ગયાં ?

પહાડ પરથી દડદડીને ખીણમાં પડતી સવાર –

ઘાસની કેડીને જઈ પૂછે કે ઝાકળ ક્યાં ગયાં ?

આંખ અશ્રુપાતથી પાલવને કાળો ભીંજવે :

કેમ પૂછે છે સહુ : આંખોનાં કાજળ ક્યાં ગયાં ?

ગંધ તરસી તરફડી રહી છે ફૂલોનાં બારણે –

બાગને ભૂલી પવન સૌ કેમ અસ્તાચળ ગયાં ?

બારણું ખોલું તે પહેલાં તો તમે ચાલ્યાં ગયાં –

મેં તમારા સમ, કરી’તી બહુ ઉતાવળ, ક્યાં ગયાં ?

હું અને મારો વિરહ રણમાં રઝળતાં પૂછીએ –

આપણાં સાથી મૂકીને આમ પાછળ, ક્યાં ગયાં ?

▪️

આ મનપાંચમના મેળામાં સૌ જાત લઇને આવ્યા છે.

કોઈ આવ્યા છે સપનું લઈને, કોઈ રાત લઇની આવ્યા છે.

અહીં પયગમ્બરની જીભ જુઓ, વેચાય છે બબ્બે પૈસામાં

ને લોકો બબ્બે પૈસાની ઔકાત લઇની આવ્યા છે

કોઈ ફુગ્ગાનું ફૂટવું લાવ્યા, કોઈ દોરાનું તૂટવું લાવ્યા

કોઈ અંગત ફાડી ખાનારું એકાંત લઈને આવ્યા છે

કોઈ ઝરમર ઝરમર છાંયડીઓ, કોઈ ઉભડક ઉભડક લાગણીઓ

કોઈ ફાળ, તો કોઈ તંબૂની નિરાંત લઇની આવ્યા છે

કોઈ લા.ઠા., ચિનુ, આદિલજી બુલેટિન જેવું બોલે છે

અહીંયા સૌ માણસ હોવાનો આઘાત લઈને આવ્યા છે

કોઈ ચશ્માં જેવી આંખોથી વાંચે છે છાપાં વાચાનાં

ને કોઈ અભણ હોઠો જેવી વિસાત લઈને આવ્યા છે.

 કોઈ લાવ્યા ખિસ્સું અજવાળું, કોઈ લાવ્યા મૂઠી પતંગિયા

કોઈ લીલીસૂકી આંખોની મિરાત લઇને આવ્યા છે

કોઈ ઘસમસતા ખાલી ચહેરે, કોઈ ભરચક શ્વાસે ઉમટતા

કોઈ અધકચરા, કોઈ અણોસરા જજબાત લઇને આવ્યા છે

આ પથ્થર વચ્ચે તરણાનું હિજરાવું લાવ્યો તુંય, રમેશ

સૌના ખભે સૌ અણિયાળી કોઈ વાત લઇને આવ્યા છે.

-કવિ શ્રી રમેશ પારેખ ના જન્મદિવસે સાદર  વંદન 🙏🙏🙏🙏